سه‌رهه‌لدان چيا ─
په‌ی ئانه‌یه شی که‌رده‌ویه عالما سه‌باره‌ت به کۆمه‌ڵگای بۆنێ، هه‌ر پاسه په‌ی هه‌لاجی که‌رده‌ی کۆمه‌ڵگای پێویستیما پانه‌یه هه‌ن که بنه‌ماکێو کۆموڵگای خاس بشناسمێ. جه په‌رگاله‌و کۆنفدرالیزمێ دیمۆکراتیکه‌نه گرینگیه عال دریۆ به تاکه‌کاو کۆمه‌ڵگای که به شێوازیه کارا تاوانێ به‌شدارێ بانێ و نه‌خششا بۆنێ جه کۆمه‌ڵگانه، هه‌رپاسه تاوانێ بار وزانێ سه‌روو شانه‌و وێشا.
سازیه مه‌ده‌نیه‌کێ که پسه‌و NGO مژناسمێشا به‌شیه مۆهێمێ و هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌نه‌ێ، که به رێکوسته‌ی جه‌ماوه‌ری هه‌وڵ مدْانێ بانێ به هێز په‌ی به‌رده‌ی راوه‌و کۆمه‌ڵگای. زاناکێ بواروو کۆمه‌ڵناسیچ وه‌ختیه کۆمه‌ڵگای شیکه‌رانێوه به‌شیه گرینگش ته‌رخان که‌را په‌ی کاریگه‌ری ئیی سازیه مه‌ده‌نیا جه کۆمه‌ڵگانه. چونNGO کێنێ که بانی به له‌مپه‌ر جه وه‌رانوه‌روو زیاده ره‌ویه‌کاو ده‌وڵه‌تی، به جۆریه که نمازا ده‌وڵه‌ت زیاته‌ر جه راده‌و وێش پای کێشوره. دیارا په‌ی دیمۆکراتیک که‌رده‌یه‌و کۆمه‌ڵگای پێویست پانه‌یه هه‌ن که گه‌ل په‌ی رێکوسته‌ی وێش گنۆنێ دلێ هه‌وڵدایه فه‌ت و فه‌راوانی تا به رێکوسته‌ی وێشا تاوۆنێ جه چێروو باروو ده‌سه‌ڵاتیه‌نه به‌ربیانێ و وێشا پارێزنانێ.
ئه‌شو ئانه‌یه خاس بزانمێ که کۆمه‌ڵگاو دیمۆکراتیکی جه کۆمه‌لگایه مه‌ده‌نیه، کاراینه هۆر خێزیۆنێ. تۆ مه‌تاوی واچی من جه کۆمه‌ڵگایه دیمۆکراتیکه‌نه ژیوونێ جه حاڵیه‌نه که کۆمه‌ڵگایه مه‌ده‌نیه کاراێت نیه‌نه. ئا گیر و گرفتێ که ئارۆ ده‌س و په‌نجه‌شا چه‌نی نه‌رم که‌رمێ ئانێنێ که تاکه‌کێ کۆمه‌لگای ئیراده‌و وێشا دان ده‌سوو ده‌وڵه‌تیه‌وه و پی جۆره رۆ دما رۆی ده‌وڵه‌ت گه‌وره و گه‌وره‌ته‌ر بۆنێ به چه‌پوانه‌و ئانه‌یه کۆمه‌ڵگاو مه‌ده‌نیه‌کێ روه لاوازی مل منیانێ، به جۆریه که ئێتر کاریگه‌رێشا نیه‌ن. هه‌ر پاسه که مزانمێ بواره ئابووری، فه‌رهه‌نگی و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کێ و… ئارۆ جه ده‌سوو ده‌وڵه‌تیه‌نه قۆرخ کریانێ. به واتایه گردیته‌ر کۆمه‌ڵگا گرد چێویه وێش دان ده‌سوو ده‌وڵه‌تیه‌و، جه پارێزنای وێشه‌و گێره تا یاوۆ به وێ تێر که‌رده‌ی. وه‌ختێوه پی جۆره بۆنێ ئاساییه‌ن ئه‌گه‌ر واچمێ کۆمه‌ڵگا مه‌جبووره بیێنه پانه‌یه که گۆشداری ده‌سه‌ڵاتی که‌رۆنێ که ده‌وڵه‌ت سه‌پنۆش سه‌رشه‌ره، چوون تاکه‌کاو کۆمه‌ڵگای جه بواروو وێ رێکوسته‌یه‌نه که‌مته‌رخه‌مێشا که‌رده‌ن و ئیراده‌و وێشا دان ده‌سوو ده‌وڵه‌تیه‌وه.
کۆمه‌ڵگا په‌ی ئانه‌یه که تاوۆنێ جه وه‌رانوه‌روو ده‌وڵه‌تیه‌نه وێش پارێزنۆنێ، هه‌ر پاسه تاوۆنێ ده‌سه‌کاو ده‌وڵه‌تی که پسه‌و ئوختاپووسی کێشتێنێش سه‌روو کۆمه‌ڵگایه‌ره بڕۆنێشا. پێویستێش به وێ رێکوسته‌ی هه‌ن که ئینه‌یچه ئه‌رکوو سازیه مه‌ده‌نیه‌کێنێ. ئی وێ رێکوسته‌یه گرێدریان پانه‌یه که کۆمه‌ڵگا بۆنێ به خاوه‌نوو ئا باوه‌ڕیه که بێ ده‌وڵه‌تیچ کریۆنێ وێش به‌رۆنێ راوه. چون یۆ چا هۆکارا که تا رۆو ئارۆیما سه‌باره‌ت به په‌ره سانای کۆمه‌ڵگاو مه‌ده‌نی ده‌سه‌نازێش وه‌شێ که‌ردێنێ باوه‌ڕێ ئارده‌ی به ناوه‌ندگه‌رایین که ده‌وڵه‌تش که‌رده‌ن به خواو سه‌روو زه‌مینی خه‌ڵکیچ پسه‌نه به‌نده‌کاش که سه‌رشاوه ده‌سه‌ڵاتداری که‌رۆنێ و که‌س مافش نیا به‌روو ئادیوه هه‌نگامیه بنیۆنێ.
چینه ویر که‌رده‌یه‌و گێڵۆنێوه په‌ی نزیکه‌و (5000 و. ز) که سه‌رچه‌مه‌و وێش جه زیگۆراته‌کاو سوومریه‌نه هۆرته‌قان. ئادْیچ به یۆ گێرته‌ی یه‌ره ده‌سه‌ڵاته‌کێو ( شامانی (پیای زانا) + چه‌کداره‌كێ + کاهنه‌کێ) جۆریه جه ده‌سه‌ڵاتداری تۆکمه‌شا وه‌ش که‌رد که سه‌ره‌تایه بێ په‌ی بێ ئیراده که‌رده‌ی کۆمه‌ڵگای و ئاماده‌که‌رده‌ێش په‌ی خزمه‌ت که‌رده‌ی به ده‌سه‌ڵاتداره‌كێ . تاومێ واچمێ به په‌شت گیر‌ی ئی یه‌ره ده‌سه‌ڵاته جه یۆترینی جۆریه هژمۆنی وه‌شبی که تا رۆ ئارۆیما کاریگه‌ریه قووڵش هه‌ن سه‌روو کۆمه‌ڵگایه‌ره، کاهنه‌کێ ره‌واییشا دا به ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ و له‌شکه‌ریه‌کێ، ئادێچ کاهنه‌کێ و ده‌سه‌ڵاتداره‌کێشا پارێزنای.
به ئامای ئایینه ئاسمانیه‌کێ که ئه‌گه‌ر چێش سه‌ره‌تا پسه‌و دژبه‌روو ده‌سه‌ڵاتی سه‌رشاهۆردا به‌ڵام دمایی بیێ به به‌شیه جه ده‌سه‌ڵاتی و جه جه‌وهه‌روو وێشا دوور وزیایوه. جا ئیجاره ده‌سه‌ڵاته‌که‌و سومه‌ری به تێکه‌ڵ بیه‌ی به ئایینه ئاسمانیه‌کاوه ره‌نگ و بۆیه ئاسمانیش به وێش گێرت . تا ئا یاگێ که سۆڵتانه‌کێ و خه‌ڵیفه‌کێ وێشا که‌رد به سێوه‌روو خوای، به جۆریه که که‌س مه‌تاوۆ ره‌خنه‌شا که‌رۆنێ. ئه‌گه‌ر ئارۆ وینمێ که کۆماروو ئیسلامی ئێرانی سه‌روو نامێ ئیسلامی ” وه‌لایه‌تی فه‌قیش” مه‌رزنانه‌ره و وێش پاکوو بێ تاوان مزانۆنێ به جۆریه که جه هه‌ر کرده‌ویه خراوی پارێزیان و پاکی ره‌هان(مۆتڵه‌ق)ن گردیش گێڵۆوه په‌ی ئا باوه‌ڕیه که جه شێوازوو به‌رده‌ی راوه‌و ده‌وڵه‌ته‌کانه هه‌ن که وێش گرێ مدۆنێوه به په‌نج هه‌زار ساڵێ چیوه‌ڵته‌ری.
پڕچیای چی جۆره ویرکه‌رده‌یه‌و سه‌رتایه‌ن په‌ی ئانه‌یه که تاومێ روه کۆمه‌ڵگایه به ئێرادێ و ئازاده هه‌نگامه بنیه‌یمێ. په‌وچی شی که‌رده‌یه‌و ئی ویرۆکه‌یه جه داڵانه‌کاو مێژوویه‌نه قازانجیه عالش هه‌ن جه یاوای به ئیرادیه ئازادی. به داخیه گرانه‌وه ئه‌گه‌ر ئارۆ بڕیه که‌سێ دۆنمێ و واچمێ تاومێ کۆمه‌ڵگایه بێ ده‌وڵه‌ته‌ما بۆنێ سه‌ره‌شا سووڕ مه‌نۆره و به شێتما مزانانێ. هه‌ر پسه‌و کابرای که هه‌واڵوو مه‌رده‌ی بابه‌یش ژنه‌وته‌بۆ ماڵۆنێ سه‌ره‌و وێشه‌ره، و به هێچ کلوو وه‌جیه په‌یش قووت مه‌دریۆ که چه‌نی کریۆ بێ ده‌وڵه‌ت تاومێ ژێومێ. راسیچ ماچۆنی کۆمه‌ڵگایه که په‌نج هه‌زار ساڵێن پانه‌یه گۆش کریانه که بێ ده‌وڵه‌ت و یاساکێش مه‌تاوۆ ژیوۆنه، ده‌وڵه‌تیه که پسه‌و جۆڵایه‌که‌ره‌ی گردی کۆمه‌ڵگایش ته‌نێنێوه. وه‌ختێوه ئی قسێ مژنه‌وۆ ئا وه‌رێسێ که ده‌وڵه‌تش نامێن پڕچیۆ که تا ئارۆی ده‌سش په‌نه گێرتێنه. چینه رووداویه په‌ی ئادْی پسه‌نه ئانه‌یه که جه مایه به‌رزه‌وه که‌وته‌بۆره واری، یان پسه‌نه ئا که‌سه‌یه که تا رۆ ئارۆی فێروو مه‌لێشا نه‌که‌رده‌ن، که وه‌رۆ دا دلێ ده‌ریای ده‌س و پاش گۆم که‌رۆ و گنۆنێ په‌له‌قاژێ.
کۆمه‌ڵگایه که نه‌تاو سازیه‌کێ کۆمه‌لگای مه‌ده‌نی وزۆنێ کار و کاراشا که‌رۆنێ هه‌میشه ئا ته‌رسێ په‌ی تاکه‌کاو کۆمه‌ڵگای مازۆنێوه و وێش مه‌حکووموو ده‌سه‌ڵاتی که‌رۆنێ، که به‌ینێ و به‌رۆنیش راوه. ئه‌گه‌ر سه‌رنجه‌ما دابۆ ده‌وڵه‌ت به ئاگاهیه‌وه هه‌میشه هه‌وڵش دان په‌ڕ و باڵوو تاکه‌کێ کۆمه‌ڵگای بڕۆنێ، تا نه‌تاوانێ فڕانێ تا به ئاسانی نه‌چیروو وێش روه که‌رۆنێ.
وه‌ختێو ئێمه باسوو کۆنفدرایزمی دیمۆکراتیکی که‌رمێنه به واتاو به‌رده‌ی راوه‌و کۆمه‌ڵگایه‌ن جه لاو تاکه‌کاو کۆمه‌ڵگایه‌وه. به واتایه ته‌ری چی په‌رگالێنه گه‌ل وێش به‌رۆنێ راوه. په‌ی ئێنه‌ێچ تاکێه کاراو و به ئێراده پێویستا. چێنه تاکیه جه پرۆسیه په‌روه‌رده‌ینه یاوۆ په‌نه، په‌وچی په‌روه‌رده که‌رده‌ی کۆمه‌ڵگای په‌ی ئانه‌یه که فێره مه‌لێ بۆنێ و تاۆ جه ده‌ریاو ژیوایه‌نه بێ ده‌وڵه‌ت مه‌لێ که‌رۆنێ سه‌ره‌تایه‌ن په‌ی وێ خه‌لاس که‌رده‌ی جه زه‌نجیره‌کاو ده‌سه‌ڵاتیه‌ی که ده‌سوو پاو کۆمه‌ڵگایشا قۆفڵ و به‌س که‌رده‌ن. ئی ئه‌رکه‌یچ گنۆنێ سه‌روو سازیه مه‌ده‌نیه‌کێ که وه‌ڵێ گرد چێویه‌نه کۆمه‌ڵگای په‌روه‌رده که‌رانێ تاکوو تاوۆنێ سه‌روو پایاو وێشه‌و مدرۆره. ئه‌شۆ کۆمه‌ڵگای فێروو ئانه‌یه کریۆنێ که بێ ده‌وڵه‌تیچ ژیوای هه‌ن و کریۆ ژیوایه ئازادش بۆنێ.
ئانه‌یه جه ویر نه‌که‌رمێ که مێژوو ژیوای مرۆڤایه‌تی جه مزۆپتامیانه هه‌ری که‌م گێلۆوه په‌ی شش سه‌د هه‌زار ساڵێ چیوه‌ڵته‌ر که چی مێژووه دوور و درێژه‌نه ته‌نیا دماو شارستانیه‌تو “سومه‌ری” یانی په‌نج هه‌زار ساڵێ چیوه‌ڵته‌ر ده‌وڵه‌ت سه‌ر‌ش هۆردان. که به به‌راورد که‌رده‌ی چه‌نی سه‌رده‌موو بێ ده‌وڵه‌ت بیه‌ی وینمێ که به‌شیه فره که‌م جه ژیواو مرۆڤایه‌تی ده‌وڵه‌تش بیه‌ن ئادْیچ ته‌نیا جه سومه‌ریه‌کانه. یاگێ ئانه‌ینه که واچمێ ئی به‌شه جه ژیواو مرۆڤایه‌تی په‌ڕه‌ن جه نه‌دْامه‌تی و شه‌ڕ و ئاژاوێ. هه‌ر جه ده‌سه‌ڵه‌ڵاتداری ئاسه‌رده‌مه‌و ئاشووریه‌کا و ئه‌که‌دیه‌کانه گێره‌ش تا وێرانکاری رۆ ئارۆیما جه عێراق و سووریه و … . وه‌ختیه ئی مێژوویه هۆر مدْه‌یمێوه جیای جه کووشت و بڕی چێویه‌ته‌ری نیه‌ن. که‌تیبه‌کێ ئاشووری جه سه‌رده‌موو “سارگۆن” یه‌نه باسوو کووشته‌ی و تاڵانوو دزی که‌رانێ باس چانه‌یه که‌رانێ که چه‌نی به که‌له‌و سه‌روو ئینسانه‌کا قه‌ڵاو مه‌نارێشا وه‌شێ که‌ردێنێ.
هه‌ر پاسه که باسوو مێژوو ده‌سه‌ڵاتداریما که‌رد، ئه‌شۆ ئانه‌یه جه ویر نه‌که‌رمێ که پاڵوو ئی خراوکاریه‌نه هه‌میشه کۆمه‌ڵگاو مرۆڤایه‌تی به شوازێ جیای جیای جه وه‌رانوه‌روو ده‌وڵه‌تیه‌نه به راو کۆمه‌ڵگاو مه‌ده‌نی وهێ‌ش پارێزنان. ئه‌گه‌ر ئارۆ وینمێ که ره‌گه دیمۆکراتیکه‌کا تاوانشا شان به‌شانوو ده‌سه‌ڵاتداری تا رۆ ئارۆیما بیانێ هۆکاره‌که‌ش گێڵوه په‌ی خه‌باتوو کۆمه‌ڵگاو مه‌د‌نی جه راگۆزه‌روو مێژوویه‌نه.
ئێمه مه‌تاومێ واچمێ ئا رێکخراوا که ئارۆ پسه‌و NGO ی مژناسمێشیا ته‌نیا هنه‌و ئی سه‌رده‌مه‌ینێ و چێویه‌تازێنێ. شایه‌د جه ره‌واڵه‌تنه تازه‌ییشا پوه‌وه دیار بۆنێ به‌س مێژوو ئی جۆره رێکخراوه مه‌ده‌نیا که به‌روو ده‌سه‌ڵاتیه‌نه رێک وزیاینێ و پارێزنای بنه‌ما دیمۆکراتیه‌کێشا وسته‌ێنێ سه‌رو شانه‌و وێشاره مێژوویه دوور و درێژشا هه‌ن. تاومێ واچمێ هه‌ر به ده‌س په‌نه‌که‌رده‌ی په‌گاڵه‌و ده‌سه‌ڵاتداری و ده‌وڵه‌تگه‌رای که هه‌وڵوو پچقنایه‌و کۆمه‌ڵگایشا دان وێشا دیاری دان و یاگه‌و په‌نجه‌و ئیی سازیه مه‌ده‌نیا دیارا.
ده‌وڵه‌ته‌کێ هه‌وڵشا دان کۆمه‌ڵگای به پاو به‌رژوه‌ندیه‌کا وێشا به‌رانێ راوه. به قسیه ته‌ری ئادْێشا کۆمه‌ڵگایه بێ ئیرادێشا گه‌ره‌که‌نه. به جۆریه که گرد چێویه وزانێ چێروو فه‌رمانه‌و وێشا. دیارا ئه‌گه‌ر سه‌رنجه‌و سرووشتو مرۆڤایه‌تی بدْه‌یمێ په‌یما به‌ر گنۆ که ئینسان پسه‌و بوونه‌وه‌ریه ساحیو ئیراده هیچ وه‌خت چێر ده‌سه‌ییش قه‌بووڵ نه‌که‌رده‌ن و مه‌که‌رۆیچش، په‌وچی په‌ی به‌رشیه‌ی جه چێروو ده‌سه‌ڵاتو ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ به رای جۆراوجۆرێ هه‌وڵ و ته‌قالاش دان . مێژوو مرۆڤایه‌تی لیپه‌ن په‌ی شاهێدی ئه‌ی چیوه‌یه.
جه سه‌رده‌موو هه‌خامه‌نشیه‌کا وه‌ختێو که داریۆشی یه‌که‌م فه‌رمانه‌و قه‌تڵووعاموو مۆغه زه‌رده‌شتیه‌کاو مادیش دا، بی به هۆکار که دین گنۆ خزمه‌توو ده‌سه‌ڵاتی و پی جۆره را په‌ی ته‌نگه‌تاو که‌رده‌ی کۆمه‌ڵگای کریاوه. دیارا که کۆمه‌ڵگاو ئا سه‌رده‌مه‌یه بێ ده‌نگ نه‌نیشته‌ره و ده‌سشدا وێ رێکوسته‌ی به گلێره‌و که‌رده‌ی هێزه دیمۆکراتیکه‌کا جه ده‌وروو یۆترینیه‌ره بزاڤه مه‌ده‌نیه‌کێ وه‌شێ بیێ که دماته‌ر جه که‌سایه‌تی “مه‌زده‌ک” یه‌نه ره‌نگه‌ش داوه و دماته‌ر ژه‌نه‌کێش ” خۆره‌مه” به درووشمه‌و ” یه‌کسانی و نه‌بیه‌ی مالکیه‌تی” په‌ی گێڵنایوه‌و بنه‌ما ئه‌خلاقیه‌کی زه‌رده‌شتی که‌وتێ دڵێ کار و خه‌باتی که جه شاخه‌کاو زاگرۆسیه‌نه بزاڤوو خۆره‌م دینه‌کا وه‌ش بی. هه‌ر پاسه هۆر خێزیای ” ئیسپارتاکووس” ی جه دلێ به‌رده‌کانه دژوو ده‌سه‌ڵاتداری به‌رده‌داری یۆ ته‌ری جه بنه‌ما مێژوویه‌کاو سازیه مه‌ده‌نیه‌کان.
دماته‌ر رێکوسته‌ی کۆمه‌ڵگای به شوازوو ته‌ریقه‌ت و سۆفی گه‌ری ـ جیای چانه‌یه که ئارۆ ئه‌وه‌فاڕیایه فره‌شا پوه‌وه دیارا و جه فره بابه‌ته‌کانه بنه‌ما جه‌وهه‌ریه‌کاو وێشا جه ده‌س دان ـ گردیشا رێچکیه‌نێ جه کۆمه‌ڵگاو مه‌ده‌نی و ئارمانج جه وه‌ش بیه‌یشا قه‌بووڵ نه‌که‌رده‌ی ده‌سه‌ڵاتیو جه هه‌مان ده‌مه‌نه به هێز که‌رده‌ی کۆمه‌ڵگای بیه‌ن، جه وه‌رانوه‌روو ده‌سه‌ڵاتداره‌کێنه.
یارسانیه‌کێ و عه‌له‌ویه‌کێ به شوازێ جۆراوجۆرێ تاوانشا وێشا پاراێزنانێ و تا رۆ ئارۆیما یاواینێ و دلێ ده‌سه‌ڵاتیه‌نه نه تاویانێوه. ئی کاره‌یچشا به ڕاو رێکوسته‌ی وێشا په‌ره په‌نه دان.
خانه‌قا و ته‌کیه و جه‌مخانه‌کێ یاگیه بیێنێ په‌ی جه‌م بیه‌یه‌و ئا به‌شی جه کۆمه‌ڵگای که په‌نه‌شا وه‌ش نه‌بیه‌ن تێکه‌ڵوو ده‌سه‌ڵاتی بانێ. تاومێ واچمێ ئی یاگا هه‌میشه پسه‌و سازیه مه‌ده‌نی کاریگه‌ریشا بیه‌ن، ته‌نانه‌ت په‌ی دژبه‌ری ده‌سه‌ڵاتی جه بواروو له‌شکه‌ریچه‌نه وێشا ته‌یار و پۆشته که‌رده‌ن. یارسانیه‌کێ جه راو پیره‌کاشاوه جه هۆرامانه‌و تاوانشا تا “دێرسیم” جه باکووره‌نه بلانێ و پشتیوانی که‌را جه عه‌له‌ویه‌کا جه وه‌رانوه‌روو هيرشوو عۆسمانیه‌کانه . هه‌ر پاسه که وینمێ ته‌کیه و ته‌ریقه‌ته‌کا جه فره یاگێنه وێشا وه‌ڵاو که‌رده‌نه و ئا خه‌ڵکه‌یشا که جه ده‌سوو ده‌سه‌ڵاتداره‌کێنه عاجزێ بیێنێ ده‌روو وێشاره جه‌م که‌رده‌نه‌و. ته‌نانه‌ت ئیسماعیلیه‌کێ که جه لاو خه‌ڵیفه‌کا‌و عه‌باسیه‌و که دینشا ده‌سوو وێشاوه قۆرخ که‌رده‌بێ پسه‌و ” زه‌ندقی” یان کافری شناسیێنێ هه‌وڵشا دا به وه‌شکه‌رده‌ی رێکوته‌یه تۆکمه جه سه‌رده‌موو ” حه‌سه‌ن سه‌باحینه” کاریگه‌ریه عال سه‌روو ده‌روبه‌روو وێشاره بنیاره.
هه‌ر پاسه که وه‌ڵته‌ر ئیشاره‌ما په‌نه که‌رد کۆمه‌ڵگاو مه‌ده‌نێ یانNGO چویه تازێ نیه‌نێ کۆمه‌ڵگا په‌ی پارێزنای بنه‌ما دیمۆکراتیکیه‌کێ و ئازادی وێش جه ده‌سوو ده‌سه‌ڵاتداره‌کێوه به‌رده‌وام هه‌ول و ته‌قالاو وێش که‌رده‌ن.
ئارۆیچ زینه بیه‌یه‌و هه‌ر کۆمه‌ڵگایه گرێدریان پانه‌یه که سازیه‌کاش چنه کاراینێ. به قسیه ته‌ری چنه سازیه مه‌ده‌نیه‌کێ کارای بانێ و پا گێرانێ سه‌روو ئانه‌یره که جه‌وهه‌ره‌و وێشا پارێزنانێ به هه‌مان راده‌یچ تاومێ جه دیمۆکرات بیه‌ی کۆمه‌ڵگای دۆمێ. پی جۆره تاومێ واچمێ میچکله که‌رده‌یه‌و ده‌وڵه‌تی گرێدریان به گه‌وره بیه‌یه‌و کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نێ، په‌ی ئینه‌یچه ئه‌شۆ کۆمه‌ڵگا وێش عال رێکوزۆنێ.
ئا گه‌فته گه‌ورێ که ئارۆ وه‌رانوه‌ر‌ماوه مدرانێ بێ باوه‌ڕی کۆمه‌ڵگایه‌ن په‌ی گه‌وره که‌رده‌یه‌و سازیه مه‌ده‌نیکاش به جۆریه که مێدْانش هاڵی که‌رده‌ن په‌ی ده‌وڵه‌تی. ده‌وڵه‌تێچ ئی ده‌رتانیه به عالته‌رین شێواز به کار مارۆنێ و زه‌ختوو وێچش سه‌روو کۆمه‌لگایه‌ره فره که‌رۆنێ تاکوو نازۆنێ ده‌نگه دیمۆکراته‌کێ سه‌ره بزنانێ.
ئه‌شۆ ئێمه ئینه‌یه خاس له‌یه‌ک بدْه‌یمێوه و ئاگادارێ بیمێ و باوه‌ڕیما پانه‌یه بۆنێ که هێزوو گه‌وره ئینا لاو خه‌ڵکیه‌وه به مه‌رجیه که وێشا رێک وزۆنێ و ده‌وروو ئارمانجه هاوبه‌شکاره گلێرێ بانێوه. په‌ی ئانه‌یه که هه‌ر کۆمه‌ڵگایه تاوۆنێ ده‌وروو ئارمانجه هامبه‌شه‌کاشاره گلێرێ بانێوه پێویستیش به چه‌نه یاوایه قووڵی هه‌ن، سه‌باره‌ت به کۆمه‌ڵگای و گیر و گرفته‌کاش. هه‌ر پاسه دڵنیای بیمێ چانه‌یه که په‌ی به‌رشیه‌ی چی گێجاوێ پێویستیما به یۆ گێرته‌ی هه‌ن. ئه‌شۆ چا من من که‌رده‌یه ده‌س هۆرگێرمێ به جۆریه که واچمێ ئانه به قازانجو منه‌ن یان به زه‌ره‌روو منه‌ن . به پێچه‌وانه‌وه ئه‌گه‌ر یاوایمێ پا قۆناخێ که سه‌روو باتوو به قازانج و ئێمه یان زه‌ره‌روو ئێمه ویرما که‌رده‌و ئا وه‌خته تاومێ واچمێ هه‌نگامیه روه وه‌ڵێما هۆرگێرتێنه. ئه‌گه‌ر خاس ویرش چه‌نه که‌رمێوه ئا” منه” که وێش به ته‌نیا مزانۆنێ دلێ ” ئێمه” ینه یاگێ گێرۆنێ. مه‌گه‌ر پی جۆره و به پته‌و که‌رده‌ی هه‌ستوو کار که‌رده‌ی چه‌نی یۆترینی و به وه‌ش که‌رده‌ی باوه‌ڕی ئارده‌ی به یۆترینی تامێ په‌شته‌و وێما قایم که‌رمێنه. جه چینه بار و دۆخیه‌نه ده‌ره‌تانوو به هێزکارده‌ی کۆمه‌ڵگای مه‌دانێ و گه‌شه ساناێش فره‌ته‌ر بۆنێ.
ئه‌گه‌ر ئی گرده سه‌باره‌ت به گرینگی کۆمه‌لگای و پته‌وکارده‌یشه‌و دۆمێ گێڵوه په‌ی ئانه‌یه که جه کۆنفدرالیزم دیمۆکراتیکه‌نه ئه‌رکی هه‌ره گه‌وره په‌ی به‌رده راوه‌و کۆمه‌ڵگای گنۆنێ سه‌روو ئی به‌شه‌یه، یان ئینه خه‌ڵکه‌ن که به دیمۆکراسیه راسته راست وێش به‌رۆنێ راوه . ئی سازیه مه‌ده‌نیا جه گردی بواره‌کاو کۆمه‌ڵگایه‌نه یاگێ وێشا که‌رانێوه ئیسه چه ئابووری بۆنێ یان ژینه‌گه، بواروو ژه‌نا، په‌روه‌رده، وێ پارێزنا، فه‌رهه‌نگ و هۆنه‌ر و … . به تایبه‌ت جه بواروو په‌روه‌رده که‌رده‌ی کۆمه‌ڵگای. چون هه‌ر کۆمه‌ڵگایه په‌ی ئانه‌یه که تاوۆ سه‌روو بنه‌ما دیمۆکراتیکیه‌کا وێش به‌رۆنێ راوه پێویستیش پانه‌ینه که تاکیه ئازاد و دیمۆکراتیکش په‌روه‌رده که‌رده‌بۆنێ. وه‌ش که‌رده‌ی زه‌مینیه دیمۆکراتیکی جه کۆمه‌ڵگایه‌نه که تا بینه قاقا به دۆگما جۆربه جۆره‌کا گۆش کریه‌ن هه‌رپاسه کۆمه‌ڵگایه که روانه ئینا چێروو تووژموو پرۆپاگه‌نده‌کاو لیبرالیزمی و تاکگه‌رایی کاپیتالیزمینه چه‌ویه مۆهیم و بنه‌مایین. هه‌وڵمدْه‌یمێ جه ئایه‌نده‌نه سه‌باره‌ت به گرینگی په‌روه‌رده‌ی جه سیسته‌م و کۆنفدرالیزم و دیمۆکراتیکینه دۆمێ.