سەرهڵدان چیا ─
چی چەن رۆوەی دماینە جە وەر کەوتەو دلێ راەسەینە رووداوێ فرێ رۆوەشا دانە کە کاریگەریشا هەن سەروو هەرێمە کەیرە، تەنانەت گردوو جیهانیچ. زیاتەر جە یەرێ ساڵێن دما ئا ئاژاوێ کە جە سووریەنە رومذانێ دا کە درێژ کەرەوەو ئاژاوەکاو جیهانوو عەرەبی جە وەرانوەروو دەسەڵاتدارەکانێ دۆخوو هەرێمەکێ روە خراوی ملۆنێ.
هەر چەن فرێوە چەمدارە سیاسیەکا هەوڵشا دا پسەو وەهاری عەرەبی نامێش بەرانێ، بەس ئا دەرەنجاما کە چا وەڵاتا روەشا دا ئی وەهارەش هەر فرە زوو تووشوو واو زەلانی کەردوو و خەزانش کەرد بە مێمان. تابلۆکەو میسر و لیبی و… ئانەیما نیشان مذۆ. سووریە پسەو وڵاتیە عەرەبی هەرچەند تووشوو ئی ئاڵۆزیە بیەن بەڵام بە هۆ ویەردەو وێش و هەمێچ خانەوادەو ئەسەدی کە جە بواروو مەزهەبیەوە عەلەویێنێ جە ماباقی دەسەڵاتدارە عەرەبیەکێ جیاوازش کەرۆوە. پەیوەندە تووندوو تۆڵەکەش چەنی ئێرانی بە تایبەت جە سەردەموو شەروو عێراق و ئێرانی پاسەش کەردەن تاکوو دۆخوو سووریەی جە چوارچێوەو ئی وڵاتەینە بەرشۆ. چیگەنە ئێمە مەتاومێ واچمێ تەنیا دەوڵەتوو سووریەی و بەرهەڵستکارەکا یۆوە وەروەرەکانێ کەرانێ، چوون ئاشەڕە کە جە سووریەنە بریۆ راوە جە راسیەنە ما بەینوو دوێ جەمسەرێ یان دوێ هێڵێن کە ملیەش (ئێران، سووریە، رووسیە ، چین) یاگێ گێرانێ ملیەتەریش ( ئامریکا، ئوورووپا، تۆرکیە، عەرەبستان و قەتەر) تاومێ واچمێ ئارۆ ئی دۆوە هێزە یاگێ جەمسەرەکاو چاوەڵی یانی وەرکەوتە بە پێشبازی شۆرەوی و وەرنیش بە پێشبازی ئەمریکای ئارۆ یاگێش دانە پی دوە جەمسەرە کە پسەو شێعەی و سۆنیی سەرکەشیش کەرانێ . هەرچەن ئی شەڕە کە ئارۆ جە سووریەنە بریۆ راوە پسەو شەڕی پەی لا بەردەی دەسەڵاتو ئەسەدی نیشانە دریۆ وەلی جە پەشتەو ئی شەڕەینە ئا دوە جەمسەرە یاگێشا گێرتێنە.
جەمسەروو وەرنیشتەی دما ئانەیە کە سەبارەت بە چەکوو شیمیایی سووریەی یاگێش وەشە کەردە پەی هەڵمەتیە چەکداری وەرانوەروو لەمپەریە فرەی بیوە جە لاو هێزەکێ تەری هەرێمەکەی. جە هەمان دەمەنە بەرهەڵستکاراو سووریەی کە تا ئارۆ وێشا پسەو ئەرتەشوو ئازادی شناسنابێ تووش دوە بەرەکی بیێوە. پەوچی ئەنەتەری جەمسەروو وەرنیشتەیش تووشوو بێ هۆمێذی کەرد سەبارەت بە ماڕای دەسەلاتەکەو ئەسەدی. جە هەمان دەمەنە هەوڵشا دا تاکوو ئاڵۆزیەکاو مابەینوو وێشا چەنی رووسیەی و ئێرانی کەم کەرانێوە، تا پی جۆرە بتاوانێ سەبارەت بە سووریەی هامسەنگیە تازە وەشکەرانێ.
خاڵیە وەرچەم کە چێ دەمەنە جە هەرێمەکانە روەش دا پەیوەندی تەلەفوونیەکەو حەسەن روحانی و حسێن ئۆبامای بێ. بێگۆمان ئی چەم پەنەکەوتەیە بێ وەی نیەن. ئەگەر سەرنجەما دابۆ چی شەروو مابەینوو دوە جەمسەرەینە کە ماویەن بریۆ راوە تەنیا گەلوو کوردین کە بە پێشبازی تەڤگەروو ئازادی نەکەوت دلێ تەڵێ هێچکام چی هێزا و بە پەیرەو کەردەی هێلەو یەرۆمی تاواش سیاسەتی راس بەرۆنێ راوە و قازانجیە عال پەی گەلوو کوردی جە وەرنیشتەی کوردستانی و تەنانەت وەرکەوتەی دلێ راسەینە دەس وزۆنێ. چیگەنە ئا لایەنا زەرەرمەندێ بیێ کە گەرەکشا بێ بە زۆر گەلوو کوردی کەرانێ بە پێخۆروو شەروو هەردوە جەمسەرەکەی. تۆرکیە و پارتوو دیمۆکراتوو کوردستانوو ئێراقی ئانێشا بێنێ کە جلەوەو هێزەکاو وەرنێشتەیشا پە هەرێمەکەی کێشێنی و پەنەشا پاسەبی کە ئەگەر دژمنایی تەڤگەروو ئازادی کەرانێ چا پارچەنە تاوا چێویە دەس وزانێ پەی وێشا بێ ئاگا چانەیە کە ئی شەڕە جە لایەتەریەوە بریۆ راوە. پارتی گەرەکش بێ هەمان بەڵای کە سالەو ٢٠٠٣ ئاردەشا سەروو باشووریرە باراش سەروو وەرنیشتەیرە . ئەگەر هۆشما بۆنێ ساڵەو ٢٠٠٣ کەوتێ وەڵێ ئەمریکای و سەدامشا وڕنا بەڵام دما ئانەی دەسەڵاتوو ناوەندی ئێراقی مەرزیارە ئامریکا کوردەکێش هۆش شیێ و بەشوو کوردستانی بی بە هەمان بەش کە جە پەیمانەو ١٩٧٠ز. نە دریابێش پەنە، ئێتر کەرکووک و مووسڵ و … چێروو نامێ مادەو ١٤٠یەنە سەروو لەمێوە لوای و کەس باسشا مەکەرۆ، ئامریکایچ وستێش پەشتەو کانووی. بەڵام بە داخیە گرانەوە بێ ئەزموون گێرتەی جە ویەردەی بە بەستەی سنوورەکا گەرەکشانە گەلەکەیما جە وەرنیشتەنە مل کەج کەرۆ پەی ئا سیاسەتە شکەست واردەیە.
تا رۆ ئارۆی گەلەکەما جە وەرنیشتەنە بە وزەو جەوهەری وێش چێروو ئاڵاو YPG ینە تاوانش ئی سیاسەتەیە پووچەڵ کەرۆوە و بە وەش کەردەی وێ سەری دیمۆکراتیکی گەلەکەیما چا پارچەنە وزۆ دلێ قۆناخیە تازێ. ئی وەروو وێدایەو و گەلەکەیما جە وەرنیشتەیەنە پاسەش کەرد تاکوو سیاسەتوو زلهێزەکا سەبارەت بە گێچەڵەو کوردی فاڕیۆ، ئایایش یاونای پا قەناعەتەیە کە کورد خاوەنوو سیاسەتوو هێلوو یەرۆمێن و ئەشۆ قەبووڵش کەرانێ چوون بێ کوردی بە هیچ شوازیە مەتاوا جە هەرێمەکەنە هەنگامێە هۆر گێرۆنێ . جە راسی وێشەنە ئێتر کورد تاوانش پایمانە و ” سایکس پیکۆێ ” تێک بذۆنێ. سەبارەت پی سیاەتەیە کە تەڤگەروو ئازادی بەردەنش راو هەم جە دلێ کۆردا هەمیچ جە جبەروو ئاذی پەی شکەست پەنە ئاردەی ئی سیاەتەیە هەوڵ دریۆ.
پسە مزانمێ جە نەورۆزوو ئیساڵینە دما پەیامەکەو رابەر ئاپۆی سەبارەت بە گێچەڵەو کوردی قۆناخیە تازێ دەسش پەنە کەرد کە بریەتی بێ جە پاشەکشەو گەریلای جە باکوورەنە پەی باشووری وە دما ئانیە مشیایا دەوڵەتوو تۆرکی یانی AKP بە هامکاری لایەنە کوردی و دیمۆکراتەکا پاکەتیەش سەبارەت بە چارەسەری کێشەکێ وستایاش وەروو راو گردی. وەلێ دیما جە ٣٠ ی مانگەو ویەردەینە پاکەتەکەش ئاشکرا کەرد، پا جۆرە کە ئۆمێد کریێ پەی چارەسەری چێویە پاسەش چەنە نەبێ پەوچی گەلوو کوردی هەر جە یەکەم هەنگامەنە دژوو ئا پاکەتەیە مدراوە، چێویە کە ئینسانی وزۆ گۆمانەوە پەسەن کەردەی ئی پاکەتەیە بێ جا لاو بارزانیوە. ئەشیایا چی پاکەتەنە سەبارەت بە بابەتوو بە فەرمی کەردەی زوانوو کوردی و هەرپاسە زینانیا و پەروەندەو KCK ی و شێوازوو وێ بەردەی راوەو هەرێمە کوردیەکا قسێ کریایا وەلێ هیچ یەک چانێشاشە باس نەکەردێ بێنێ و تەنانەت گەرەکش بێ ئا دەسکەوتا کە تا ئارۆ گەلەکەیما بە متەی ونەو هەزاران رۆڵێ دەسش وستێبێنێ پسەو ماڕای ئا تابۆیە کە سەبارەت بە گەلوو کوردی بێ کەرۆش بە بارەقەڵایی وێش. هەر پاسە بەشیە چا هەنگام نیایە گێڵێوە پە عال کەردەی دەرفەتی پەی بەشداری رابەر ئاپۆی جە قۆناخەکێنە.
هەر پاسە باسما کەرد ئیتر وەرکەوتەی دلێ راسەینە پسەو چاوەڵی نیەن و سەبارەت بە گەلوو کوردی دەرفەتیە عال وەش بیەن کە ئینەیچ بە تێکۆشانوو گەلەکەیما دەس کەوتەن پەوچی پێویستا چی تەر ئێمە پسەو کوردی جیاتی پەشت بەستەی بە زل هێزەکاو چەمەرابیەی ئایشا باوەڕی بارمی بە وزەو جەوهەری وێما. ئا هێزا کە تا ئارۆ باوەڕیشا بە وێشا ناردەن و هێشتای چەمەڕاو زلهێزەکانێ مەتاوا جە ئایەندەو هەرێمەکەینە با بە خاوەنوو سیاسەتیە راستی. چوون ئەوەفاڕایەکاو هەڕمەکەی و جیهانی ئانەما پەنە نێشانە مذۆنێ کە ئا لایەنە کوردیاو وەرکەوتەی کوردستانی کە تا هێزی سیاسەتوو وێشا جە چوار چێوەو ئاڵۆزیەکاو ئامریکا و ئێرانینە بەرێنێ راوە و جە مەژگوو وێاشانە بە ئایەندەیشا خیاڵ پاڵو کەرێنی، ئەشۆ پەرسمێ کە دماو دیدارەکەو روحانی و ئۆبامای چێش کەرانێ؟! ئایا تاوا دسیان بە سەرۆک کۆماری ئێرانیوە وەرم وینا یان بانێ بە ساحیوە دەسەڵاتی؟! وەختێ کە بە عالی جە پەیوەندیەکەو ئۆبامای و روحانی قووڵێ بیمێوە فرە چێوێما پەی ئاشکرای بانێ. پەی یەکەم جاری دماو ٣٤ ساڵێ ئا تەلیسمە کە جە پەیوەندیەکاو ئی دوە وەڵاتەینە وە بیەبێ مەڕیا ئیتر ئێران مەواچۆ ”مرگ بر شیطان بزرگ” یان کووشتاروو ئیسرائیلش قەبووڵ کەرد جە هەمان دەمەنە چێویە کە گرینگ بێ پێشکەش کەردەی جاموو ”شێرداڵی” بێ کە ئامریکا داشەو بە ئێرانی . ئی جامە هنەو سەرەموو مادەکان ئە شۆ پەرسمێ کە چی ئی جامەشا داو. دیارا کە بە چەم خشکنایە جە ویەردەیرە وەڵاموو ئی پەرسێ فرە ئاسانا، هەر پاسە کە مزانمێ رێک کەوتەی ئینگلس و تۆرکیە سەبارەت بە مووسڵی بە پێشکەش کەردەی شێخ سەعیدی بێ یان رووسیەو ئێران سەبارەت بە تێکدای کۆماروو کوردستانی بە بێشکەش کەردەی نەفتەو واکووروو ئێرانی بە رووسیەی بێ، هەر پاسە پەی مانەو ‘ ئەلجەزایێری” بەینوو عێراق و شاو ئێرانی بە پێشکەش کەردەی بارزانیەکا بێ. پەوچی ئەشۆ عال شیش کەرمێوە کە ئیجارەیچ ئامریکاو ئێران پەی پەیوەندیەکاو وێشا کوردی پێشکەش نەکەرانێ. جامەکەو شێرداڵی ئا پەیامەما پەنە مذۆێ، پەوچی ئا لایەنا کە یانەشا سەروو ئی پەیوەندیا وەش کەردەن ئەوش فرە وریای بانێ کە راکێشا روە تاریکی ملۆنێ.
هەر پاسە کە مزانمێ دمای سەروو کار ئامای روحانی سیاسەتوو کۆماروو ئیسلامی ئێرانی نە تەنیا سەبارتە بە گەلوو کوردی نە واڕیان بە چەپوانەوە پا جۆرە کە جە رۆ قەسەم واردەکەیشەنە ئیشارەش پانەیە کەرد کە ” ئیران یەک نەتەوەن ئانێچ کە هەنێ وردە فەرهەنگێنێ” جا جە ویر نە کەرمێ کا بە تاریفوو یاساو بنەرەتی ئێرانی زوانوو فەرمی جە ئیرانەنە فارسین کە هنەو نەتەوەو فارسین. جە هەمان دەمەنە چی وەختەنە بڕیە زیندانیێ سیاسیێش ئازاد کەردێ کە هێچکامشا سەبارەت بە پەروەندەی نەتەوەیی نەبێنەی . جە لایەوە بە راو جاشەکا گەرەکشا کۆنگریە پەی کورداو وەرکەوتەی وەش کەرۆ و پی جۆرە بە مەرزنارەی پارتیە پەی کوردا هەوڵ مذو کوردێ وێش وەش کەرۆ ئاذیچ جە دلێ ئا کوردانە کە ساڵانەن دژوو گەلوو کوردی شەڕشا کەردەن و دەسشا بە ونەو رۆڵکاو کوردی سوورەن.
ئێرانێچ خاس مزانۆ کە ئێتر پسەو چاوەڵی مەتاوۆ درێژە بە سیاسەتوو پەراوێز وستەی کوردا بذۆنێ پەوچی هەوڵ مذۆنێ کوردێ دەسکردێ وەش کەرۆنێ و پی جۆرە کەرۆنێشا بە دەم راسوو کێشەو گەلوو کوردی. مشۆ ئانەیە جە ویر نەکەرمێ کە هەرچەند داگیرکەرەکا گەرەکشانە رەوتەکەی بە لارە ڕارە بەرا بەس ئارۆ جە وەرکەوتەی دلێ راسەنە بابەتوو کوردی بە پێشبازی تەڤگەروو ئازادی ملۆ راوە کە نمایەندەگی هێلەو یەرۆمی کەرۆنێ و ئی هێڵێ بە چەپوانەو هێلەکاو تەری کە دەوڵەتەکا بە بنەما گێرانێ هەوڵشدان جۆڕیە کەسایەتی جە تاکوو کوردینە وەش کەرۆ کە بە ئیرادیە ئازاد داواو مافەکاش کەرۆنێ . چی شۆڕشەنە ژەنی و جوانەکێ پێشەنگێنێ و دیمۆکراتیە سەروو بنەماو ژیواو هاوبەشوو گەلا پێش گنۆنێ. ئینە هەمان چێوەن کە جە وەرنیشتەو کوردستانی تاوانش گردوو پیلانەکاو هەردوێ جەمسرەکەی تێک بذۆنێ بە جۆریە کە ئارۆ جە ” ژنێڤێ ” دووهەمەنە پسەو لایەنیە بەشدارش کەرانێ و روە وەشکەردەی “دەسڵاتی دەمی” هەنگامە منیۆنێ.
با ئانەیچ جە ویر نەکەرمێ کە جە گۆزەروو زەمانیەنە هەمێشە هێڵەو دیمۆکراسی گەلا و هێڵەو دەوڵەتە دەسەڵاتدارە دیکتاتۆرەکا یۆوە لواینێ وەڵێوە و ئانە کە تاونش هامسەنگیەکەی خراو کەرۆنە شێوازوو وێ رێک وستەو گەلان. ئانێشا کە تاونشا بە عالێ وێشا رێک وزانێ سەرکەوتێ بێنێ، بە چەپوانەوە ئانێ کە باوەڕشا بە ئیرادەی ئازدی نەبیەن بنە کەوتێنێ. نموونەو وەرنێشتەو کوردستانی ئینا وەروو چەماماوە چوون تاواشا وێشا رێک وزانێ ئارۆ وێسەری دیمۆکراتیکشا وەش کەردن و پاشە گەزشا کەرد بە داگیرکەرا، ئینە جە کاتیەنە کە مسر و لیبی و… ئیسەیچ ئینانێ دلێ شەڕینە و تەنانەت دیار نیا کە ئایەندەشا روە کۆگە ملۆ میسر بە ئامای “ئیخوان”ەکا بی بە دیکتاتۆری دیسان بە کوودەتا لاشا بەردێ، چویە کە هەن کووشتەی خەڵکی ئاسایین بەس ئی کووشتەیە پەی کام ئارمانجێ دیار نیا. بەڵام جە وەرکەوتەو کوردستانیچەنە شەڕ هەن بەڵام شەڕ پەی وەشکەردەی وێسەری دیمۆکراتیکی، ئارمانجەکێ دیارەنە پەوچی گرد کەس دەسش دان دەسوو یویە پیروو جوان ژەنوو پیا. پەجێ پێویستما پانەیە هەن کە باوەڕ بە وزەو جەوهەری وێما بارمێ و دیەیما پەی کێشێو کوردی تەمام گیربۆ یانی هەر چوار پارچەی بە یەک دەست تەماشا کەرمی. چوون هەر ئەوفاڕیایە جە هەر بەشیەنە روە بذۆ باندۆریە راستەو وێش هەن سەروو پارچەکاو تەرینە.